Nội dung Bảo kính cảnh giới bài 21

Bảo kính cảnh giới Cảnh ngày hè ( Bảo kính cảnh giới ) là một trong những bài thơ đặc trưng nhất cho nội dung và thẩm mỹ và nghệ thuật của Quốc âm thi tập của Nguyễn Trãi.

Bài thơ là một bức tranh ngày hè với vẻ đẹp độc lạ, rực rỡ, là tâm hồn Nguyễn Trãi chan chứa tình yêu vạn vật thiên nhiên, yêu đời, yêu nhân dân, quốc gia. Bài thơ bình dị, tự nhiên, câu thơ lục ngôn xen thất ngôn, từ ngữ có sức miêu tả sinh động …

baokinh

Trong quy trình soạn giảng thi phẩm này từ khi triển khai chương trình chỉnh lí hợp nhất đến chương trình thử nghiệm phân ban, rồi đến chương trình phân ban đại trà phổ thông hiện hành, bản thân tôi có đôi điều trăn trở sau đây.

Có thể bạn thích nghe những truyệt bất hủ của tuổi học trò này:

baokinh

Có thể bạn thích nghe những truyệt bất hủ của tuổi học trò dưới đây:

1. Về một chữ ở câu 4 :

“ Hồng liên trì đã tịn mùi hương ” hay “ Hồng liên trì đã tiễn mùi hương ” ?

Về chữ này, những nhà biên soạn sách giáo khoa Văn học 10 (chương trình chỉnh lí hợp nhất ) chọn đưa vào bản phiên là “ tịn ” ( từ cổ, biến âm của “ tận ”, nghĩa là “ hết ” ) và nhiều tài liệu tìm hiểu thêm dùng cho giáo viên và học viên lâu nay cũng đều nghiên cứu và phân tích, giảng bình bài thơ theo bản này.

Đến chương trình thử nghiệm phân ban, những nhà biên soạn sách giáo khoa Ngữ văn 10, bộ 1, đã quyết định hành động chọn bản phiên chữ này là “ tiễn ” với chú thích như sau :

Tiễn : từ Hán Việt có nghĩa đầy, có thừa, trong câu này hoàn toàn có thể hiểu là ngát hoặc nức.

Hai câu :

“ Thạch lựu hiên còn phun thức đỏ

Hồng liên trì đã tiễn mùi hương ”

Ý nói trong khi thạch lựu ở hiên còn đang liên tục phun thức đỏ, thì sen hồng trong ao đã ngát mùi hương ”.

Tóm lại, phiên chữ này ở câu 4 là tiễn và hiểu là “ ngát ” hoặc “ nức ” thì vừa có địa thế căn cứ, lại hợp với văn cảnh bài thơ hơn ”.

Các soạn giả còn chứng tỏ trong phần hướng dẫn Tiến trình tổ chức triển khai dạy học như sau:

Cây trước lầu, ngoài ao đều ở trạng thái tràn trề sức sống, đua nhau trổ dáng, khoe sắc, toả hương. Cây hoè trước sân, lá lục đùn đùn, tán rợp giương ra.

Cây lựu ở hiên trong khi còn liên tục phun những bông hoa đỏ thắm, thì sen hồng ngoài ao đã kịp nức mùi hương.

Lưu ý: Sen nở hoa vào mùa hè, đến mùa thu thì tàn ( “ Sen tàn, cúc lại nở hoa ” – Truyện Kiều ).

Thạch lựu cũng nở hoa vào mùa hè, mùa thu quả chín. Các từ đùn đùn ( = dồn dập tuôn ra ), giương ( = giương rộng ra ), phun, tiễn ( = ngát, nức ) gợi tả sức sống căng đầy chất chứa từ bên trong tạo vật, tạo nên những hình ảnh mới lạ, gây ấn tượng ”.

Theo như sách giáo viên ở trên thì cả “ thạch lựu ”, cả “ sen ” đều cùng “ nở hoa vào mùa hè ”, cả hai đều đang cùng chung trạng thái “ ngát, nức ”, căng đầy sức sống trong bức tranh “ cảnh ngày hè ” mà một bên thì “ còn ”, một bên thì “ đã ” ?

Bởi vì như tất cả chúng ta biết, cặp phụ từ “ còn ” và “ đã ” thường được người ta dùng để diễn đạt hai trạng thái nghịch chiều, so le kiểu như : Còn nhỏ mà đã yêu với đương. Khách còn ăn, chủ đã đứng dậy.

Tôi còn muốn trò chuyện mà bạn đã ngủ … chứ rất hiếm khi nghe người ta dùng để diễn đạt hai trạng thái thuận chiều, ăn nhịp kiểu như : “ trong khi thạch lựu ở hiên còn đang liên tục phun màu đỏ, thì sen hồng trong ao đã ngát mùi hương ” ; “ cây lựu ở hiên trong khi còn liên tục phun những bông hoa đỏ thắm, thì sen hồng ngoài ao đã kịp nức mùi hương ” ở chú thích và gợi dẫn nói trên.

Đọc đến đây, nếu ai đó vẫn do dự rằng hiểu câu 4 là sen hồng ở ao đã hết mùi hương e không hợp lắm với văn cảnh bài thơ thì nên chú ý quan tâm rằng ở câu 6 của bài thơ còn nói đến “ lầu tịch dương ” – mặt trời sắp lặn đó thôi.

Phải chăng tính đồng điệu, lôgic của văn cảnh nằm ở chỗ: Cảnh vật đang ở vào khi cuối: cuối mùa, cuối ngày, nhưng sự sống thì không dừng lại, cảnh vật vẫn cứ ứa căng, tràn trề sức sống : cây hoè trước sân đùn đùn tán rợp trương xanh mát một khoảng chừng trời, thạch lựu hiên nhà phun thức đỏ rực rỡ, phiên chợ chiều làng ngư phủ lao xao vui tai vui mắt, ve lầu tây dắng dỏi như bản đàn tấu lên rộn ràng …

Một bức tranh toàn cảnh cuối hè nơi thôn dã được chủ thể cảm nhận không riêng gì bằng thị giác, khứu giác, thính giác mà còn bằng cả tâm hồn của mình. Bức tranh đó đi vào trang thơ đã được khúc xạ qua lăng kính chủ quan của thi nhân nhưng vẫn tươi nguyên tính hiện thực, sinh động, đơn cử như nó vốn có.

2. Về việc lựa chọn cách hiểu với hai câu cuối:

Ca ngợi cảnh “ Dân giàu đủ khắp đòi phương ” đã có hay ước vọng cảnh “ Dân giàu đủ khắp đòi phương ” chưa có ?

Tác giả cuốn Tư liệu Văn 10, phần Văn học Nước Ta, viết : “ Cảnh sống của nhân dân náo nhiệt sinh động và giàu đủ nữa. Đó là cảnh làng cá bước vào buổi chợ với những mẻ bội thu, cảnh mua và bán thật sinh động yên vui. Không có một tín hiệu gì của sự ngưng trệ, của sự mất bảo mật an ninh, của sự thiếu đói.

Đúng là cảnh đời thái bình thịnh trị, rất đáng gảy lên khúc đàn vua Thuấn. Tâm hồn Nguyễn Trãi thảnh thơi, sự thảnh thơi hiếm có giữa những trang thơ Nôm của ông. Nhà thơ vui với cái vui của người dân lao động, vui chân thật bình đẳng ( … )

Nhà thơ sáng sủa với đời sống vạn vật thiên nhiên đang lên, đang tăng trưởng tràn ngập màu xanh và đầy ắp đời thường no đủ ”. Cũng với cách hiểu, cách luận giải theo hướng này, tác giả cuốn Giảng văn Văn học Nước Ta viết : “ Nguyễn Trãi yêu vạn vật thiên nhiên, nhưng trên hết vẫn là tấm lòng của ông tha thiết với con người, với dân, với nước.

Thật khan hiếm khi thấy Nguyễn Trãi có được những phút giây thanh thản. Ở đây ông có cả một “ ngày trường ” chiêm ngưỡng và thưởng thức vạn vật thiên nhiên với một tâm trạng lâng lâng, sảng khoái. Ức Trai tự giành cho mình quyền “ Rồi hóng mát thuở ngày trường ” bởi niềm mơ ước, nỗi trăn trở dày vò, mục tiêu lớn nhất của đời ông đã được thực thi: dân ấm no niềm hạnh phúc.

Nhìn cảnh sống của dân, đặc biệt quan trọng là người lao động – những dân chài lam lũ – được yên vui, no đủ, Nguyễn Trãi ước có được chiếc đàn của vua Thuấn để gẩy khúc Nam phong ca tụng cảnh: Dân giàu đủ khắp đòi phương ”.

Chúng ta biết rằng, trong Quốc âm thi tập, bên cạnh phần thơ vạn vật thiên nhiên và bao trùm lên cả đề tài vạn vật thiên nhiên là một chủ đề khác quan trọng hơn: sự giãi bày những tâm sự thiết tha nhưng phải nén kín của nhà thơ. Đặc biệt xuyên suốt những nỗi niềm tâm sự ấy có một nét điển hình nổi bật, làm thành cảm hứng chủ yếu trong thơ Ức Trai, đó là tấm lòng yêu thương, gắn bó với con người, với cuộc sống không khi nào nguội lạnh, ý muốn thiết tha giúp nước và chủ nghĩa trung quân tích cực …

Quốc âm thi tập mở ra cho người đọc thấy một trái tim đau thương cao quý, một tâm hồn rất mực giàu sang, một tình cảm biết nén nỗi buồn để khi nào cũng hoàn toàn có thể sáng sủa yêu đời. Nguyễn Trãi suốt đời đau đáu một tham vọng lớn : làm gì để “ yên dân ”, người dân lầm than khổ cực được yên vui, an lành, no ấm, niềm hạnh phúc trong “ nền thái bình muôn thuở ”.

Đáng tiếc, quan lộ của Nguyễn Trãi không mấy yên ổn, nên ông không có đủ thời cơ đem tổng thể chí hướng và kĩ năng của mình góp sức cho nước, cho dân. Khi đã không còn được trọng dụng, đã lui về bầu bạn cùng vạn vật thiên nhiên trong sáng và tràn trề sức sống, lòng Nguyễn Trãi vẫn không nguôi hướng về cuộc sống sôi động còn bao nỗi cay đắng, bất công, vẫn thiết tha mong ước lại được mang tài trí của mình ra giúp đời giúp nước : Bui một tấc lòng ưu tiên cũ Tối ngày cuồn cuộn nước triều dâng.

Diễn giải như vậy để tất cả chúng ta hoàn toàn có thể thấy cách hiểu của Nguyễn Thành Chương và Lã Nhâm Thìn trong những phần trích dẫn trên đây, đặc biệt quan trọng là ở những chỗ đã được người viết bài này gạch chân, về hai câu cuối bài Cảnh ngày hè là không ổn. Các cách hiểu sau đây giàu sức thuyết phục hơn : Cách hiểu của Đoàn Đức Phương trong Học văn lớp 10, NXB Giáo dục đào tạo, 1995 : “ Hai câu cuối kết đọng biết bao suy tư của nhà thơ. Ông vui với vạn vật thiên nhiên, với con người, nhưng hơn thế ông còn khao khát hành vi để giúp đời giúp nước.

Niềm khao khát ấy biểu lộ ở tham vọng có được cây đàn của vua Thuấn để ca tụng cảnh thái bình, hay nói đúng hơn, đó là tham vọng : làm thế nào có được một triều đại thái bình thịnh trị như đời Nghiêu Thuấn để nhân dân muôn nơi được sống trong sung sướng, niềm hạnh phúc, yên vui. Ước mơ xuất phát từ những gì chưa có.

Thời Nguyễn Trãi chưa có cảnh : “ Dân giàu đủ khắp đòi phương ”. Do đó hai câu thơ nặng trĩu đau đời và sâu lắng một niềm tin nghĩa vụ và trách nhiệm cao quý ” ; Và cách hiểu của những soạn giả Sách giáo viên Ngữ văn 10 của chương trình thử nghiệm phân ban, bộ 1, cũng như của chương trình nâng cao, phân ban đại trà phổ thông hiện hành : “ Ông ( tức Nguyễn Trãi – HĐK chú thích ) lẽ ra lúc này phải có cây đàn của vua Thuấn, đàn một tiếng để nói lên niềm mong mỏi lớn nhất của mình là dân chúng khắp nơi đều được phong phú, no đủ ” Tóm lại, về bài thơ Cảnh ngày hè ( Bảo kính cảnh giới, bài số 43 ) của Nguyễn Trãi, những nhà biên soạn nên chọn đưa vào chương trình bản phiên chữ thứ 5 của câu 4 là “ tịn ” ( tận, hết ) để biểu lộ được ý nghĩa của cặp phụ từ “ còn ” – “ đã ” trong câu này và câu 3 đứng trước, biểu lộ được bức tranh trong bài thơ là bức tranh ngày hè độ cuối mùa còn căng tràn sức sống với tổng thể tính chân thực, sinh động, đơn cử của nó.

Người dạy, người học nên chọn cách hiểu so với hai câu cuối là ước vọng của Nguyễn Trãi về viễn cảnh “ Dân giàu đủ khắp đòi phương ” để tương thích hơn với cảm hứng chủ yếu trong Quốc âm thi tập, với trong thực tiễn lịch sử vẻ vang – xã hội thời đại Nguyễn Trãi, với tấm lòng đau đáu khát vọng “ yên dân ”, với những uẩn khúc của một nhà nho niềm tin nghĩa vụ và trách nhiệm cao quý nhưng không còn thời cơ triển khai toàn vẹn lý tưởng đời mình, với cái tình thế nhàn cư mà chẳng nhàn tâm trong những ngày dài “ nhàn quan ” của vĩ nhân Ức Trai Nguyễn Trãi. bài # :::: Nguyễn Trãi ( 1380 – 1442 ) là đại thi hào dân tộc bản địa, người anh hùng cứu quốc thuở “ Bình Ngô ”, danh nhân văn hoá Đại Việt.

Thơ chữ Hán cũng như thơ chữ Nôm của Nguyễn Trãi đẹp tươi, thâm thúy, hình tượng cao quý của nền văn hiến Nước Ta. “ Quốc âm thi tập ” của Nguyễn Trãi hiện còn 254 bài thơ, được chia nhiều loại, nhiều thể tài khác nhau : Ngôn chí ( 21 bài ), Thuật hứng ( 25 bài ), Tự thán ( 41 bài ), Báo kính cảnh giới ( 61 bài ). v.v … Phần lớn những bài thơ trong “ Quốc âm thi tập ” không có nhan đề. Đây là bài thơ số 43 trong “ Bảo kính cảnh giới ”.

Các bài thơ trong “ Bảo kinh cảnh giới hàm chứa nội dung giáo huấn trực tiếp, nhưng bài thơ này rất đậm đà chất trữ tình, cho ta nhiều mê hoặc. Đề tài mùa hè, cảnh hè được nói nhiều trong thơ văn cổ dân tộc bản địa. “ Quốc âm thi tập ”, “ Hồng Đức quốc âm thi tâp ”.

Hồ Xuân Hương, Nguyễn Khuyến v.v … đều có thơ viết về mùa hè rất hay. Bài thơ này là một thi phẩm khá tiêu biểu vượt trội cho ngôn từ thi ca Ức Trai, đậm đà dấu ấn thời đại, thời Lê, thế kỷ XV. Nó nói lên cảnh sắc mùa hè làng quê và nỗi ước mong của nhà thơ. Câu 1 ( lục ngôn ) nói lên một cảnh sống của thi nhân.

Câu thơ bình dị như một lời nói vui tươi, tự do, hồn nhiên : “ Rồi hóng mát thuở ngày trường ” Đằng sau vần thơ là hình ảnh một cụ già, tay cầm quạt giấy “ Hài cỏ dẹp chân đi lừ đừ – Áo bô đen cật vận xềnh xoàng ” đang đi dạo mát. Lúc bấy giờ, Ức Trai không bị ràng buộc bởi “ áng mận đào ”, vòng “ danh lợi ” nữa, mà đã được vui thú nơi vườn ruộng, làm bạn với cây cối, hoa lá nơi quê nhà. “ Ngày trường ” là ngày dài. “ Rồi ” là tiếng cổ, nghĩa là rỗi rãi, thư thả, thảnh thơi, cả trong việc làm lẫn tâm hồn.

Câu thơ phản ánh một nếp hoạt động và sinh hoạt nhàn nhã : trong buổi ngày dài rỗi rãi, lấy việc hóng mát làm niềm vui di dưỡng niềm tin.

Ta hoàn toàn có thể phán đoán Ức Trai viết bài thơ này khi ông đã lui về Côn Sơn ở ẩn. Năm câu thơ tiếp theo tả cảnh hè làng quê Nước Ta rất lâu rồi. Các câu 2, 3, 4 nói về cảnh sắc, hai câu 5, 6 tả âm thanh chiều hè. Cảnh sắc hè trước hét là bóng hòe, màn hòe. Lá hòe xanh thẫm, xanh lục. Cảnh hòe sum sê, chi chít, lá “ đùn đùn ” lên thành chùm, thành đám xanh tươi, tràn trề sức sống : “ Hòe lục đùn đùn tán rợp trương ” Tán hòe tỏa bóng mát, che rợp sân, ngõ, vườn nhà , …