nội dung

Cách giải bài toán điện xoay chiều bằng Phương pháp giản đồ vectơ hay, chi tiết

I. Phương pháp

Quảng cáo

1. Các quy tắc cộng véc tơ

a ) Quy tắc tam giác
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
Nội dung của quy tắc tam giác là : Từ điểm A tuỳ ý ta vẽ véc tơ AB = a, rồi từ điểm B ta vẽ véc tơ BC = b. Khi đó véc tơ AC được gọi là tổng của hai véc tơ a và b ( Xem hình a ) .
b ) Quy tắc hình bình hành
Nội dung của quy tắc hình bình hành là : Từ điểm A tuỳ ý ta vẽ hai véc tơ AB = a và véc tơ AD = b, sau đó dựng điểm C sao cho ABCD là hình bình hành thì véc tơ AC được gọi là tổng của hai véc tơ a và b ( xem hình b ). Ta thấy khi dùng quy tắc hình bình hành những véc tơ đều có chung một gốc A nên gọi là những véc tơ buộc .
Vận dụng quy tắc hình bình hành để cộng những véc tơ trong bài toán điện xoay chiều ta có chiêu thức véc tơ buộc, còn nếu vận dụng quy tắc tam giác thì ta có giải pháp véc tơ trượt ( “ những véc tơ nối đuôi nhau ” ) .

2. Cơ sở vật lí của phương pháp giản đồ véc tơ

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
Xét mạch điện như hình a hoặc hình b. Đặt vào 2 đầu đoạn AB một điện áp xoay chiều. Tại một thời gian bất kể, cường độ dòng điện ở mọi chỗ trên mạch điện là như nhau. Nếu cường độ dòng điện đó có biểu thức là : i = Iocosωt ( A ) thì biểu thức điện áp giữa hai điểm AM, MN và NB lần lượt là :
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
+ Do : UAB = UAM + UMN + UNB .
+ Các đại lượng biến thiên điều hoà cùng tần số nên chúng hoàn toàn có thể màn biểu diễn bằng những véc tơ Frexnel :
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
( trong đó độ lớn của những véc tơ bộc lộ điện áp hiệu dụng của nó ) .
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
Cách vẽ giản đồ véc tơ cùng gốc : Vì i không đổi nên ta chọn trục cường độ dòng điện làm trục gốc, gốc tại điểm O, chiều dương là chiều quay lượng giác. ( H. 1 )
– Chọn trục ngang là trục cường độ d điện

Quảng cáo

– Chọn gốc A
– Vẽ những vectơ nối duôi, hoặc vẽ cùng chung gốc O ( là A )
Để triển khai cộng những véc tơ trên ta phải vận dụng một trong hai quy tắc cộng véc tơ .
Chú ý : Vẽ giản đồ vectơ cùng gốc khi có sự bắt chéo RL với RC
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
Vectơ UAM, UMN, UNB nối đuôi nhau theo nguyên tắc : R – đi ngang ; L – đi lên ; C – đi xuống .
Bước 3 : Nối A với B thì véc tơ AB trình diễn điện áp uAB. Tương tự, véc tơ AN trình diễn điện áp UAN, véc tơ MB màn biểu diễn điện áp UNB. Véc tơ AB chính là trình diễn UAB
Một số điểm cần chú ý quan tâm :
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
– Các điện áp trên những thành phần được màn biểu diễn bởi những vectơ mà độ lớn của những vectơ tỉ lệ với điện áp hiệu dụng của nó .
– Độ lệch pha giữa những điện áp là góc hợp bởi giữa những vectơ tương ứng màn biểu diễn chúng. Độ lệch pha giữa điện áp và cường độ dòng điện là góc hợp bởi vectơ màn biểu diễn nó với trục I. Véc tơ “ nằm trên ” ( hướng lên trên ) sẽ nhanh pha hơn véc tơ “ nằm dưới ” ( hướng xuống dưới ) .
– Độ dài cạnh của tam giác trên giản đồ bộc lộ điện áp hiệu dụng, độ lớn góc biểu thị độ lệch pha .
– Cộng hai véc tơ cùng phương ngược chiều U1, U1 thành U theo quy tắc hình bình hành ( xem hình trên ) .
+ Nếu cuộn dây không thuần cảm ( trên đoạn AM có cả L và r ( Xem hình a dưới đây ) ) thì UAB = UL + Ur + UR + UC ta vẽ L trước như sau : L – đi lên, r – đi ngang, R – đi ngang và C – đi xuống ( xem hình B. hoặc vẽ r trước như sau : r – đi ngang, L – đi lên, R – đi ngang và C – đi xuống ( Xem hình c )
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
+ Nếu mạch điện có nhiều thành phần ( Xem hình a ) thì ta cũng vẽ được giản đồ một cách đơn thuần như giải pháp đã nêu ( Xem hình d ) .
+ Góc hợp bởi hai vec tơ a và b là góc BAD ( nhỏ hơn 180 ο ). Việc giải những bài toán là nhằm mục đích xác lập độ lớn những cạnh và những góc của những tam giác hoặc tứ giác, nhờ những hệ thức lượng trong tam giác vuông, những hệ thức lượng giác, những định lí hàm số sin, hàm số cos và những công thức toán học .
+ Trong toán học một tam giác sẽ giải được nếu biết trước 3 ( hai cạnh một góc, hai góc một cạnh, ba cạnh ) trong số 6 yếu ( ba góc trong và ba cạnh ). Để làm điều đó ta sử dụng những định lí hàm số sin và định lí hàm số cosin ( xem hình bên ) .
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Quảng cáo

Các công thức thường dùng cho tam giác vuông :
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
1 số ít hệ thức trong tam giác vuông :
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
Tìm trên giản đồ véctơ tam giác biết trước ba yếu tố ( hai cạnh một góc, hai góc một cạnh ), sau đó giải tam giác đó để tìm những yếu tố chưa biết, cứ liên tục như vậy cho những tam giác còn lại .

2. Ví dụ

Ví dụ 1: Cho mạch điện xoay chiều gồm R,L,C nối tiếp .Các điện áp ở hai đầu đoạn mạch : U = 120V ; 2 đầu cuộn dây Ud = 120V; ở hai đầu tụ điện UC = 120V.

Xác định thông số hiệu suất của mạch ?
Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án
A. 1/2 B. √ 3/2
C. 1 D. 1 / √ 3

Hướng dẫn:

Ta vẽ giản đồ vectơ có : U = 120V ; 2 đầu cuộn dây Ud = 120V ;
ở hai đầu tụ điện UC = 120V. Thấy tam giác OPQ đều nên POH = POQ / 2 = π / 6 = φd ;
HOQ = π / 6 ⇒ φ = – π / 3 ⇒ cosφ = OH / OQ = √ 3/2
Chọn đáp án B

Ví dụ 2: Cho mạch điện xoay chiều như hình vẽ. Cuộn dây thuần cảm. Cho biết điện áp hiệu dụng giữa hai điểm A, B là UAB = 200 V, giữa hai điểm A, M là UAM = 200√2 V và giữa M, B là UMB = 200 V. Tính điện áp hiệu dụng giữa hai đầu điện trở và hai đầu tụ điện.

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Hướng dẫn:

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Cách 1 : Phương pháp véctơ chung gốc ( xem hình a ) .
+ Vì UAB = UMB = 200 V nên tam giác OUABUMB là tam giác cân tại O. Chú ý 2002 + 2002 = ( 200 √ 2 ) 2 nên tam giác đó là tam giác vuông cân tại O .
+ Do đó tam giác OURUMB cũng là tam giác vuông cân tại UR : ⇒ UR = UC = UMB / 2 = 100 √ 2 .
Cách 2 : Phương pháp véctơ trượt ( xem hình b ) .
+ Dễ thấy 2002 + 2002 = ( 200 √ 2 ) 2 nên ΔABM vuông cân tại B, suy ra α = 45 ο ⇒ β = 45 ο → ΔMNB vuông cân tại N ⇒ UR = UC = MB / √ 2 = 100 √ 2
Đáp số : UR = UC = 100 √ 2

3. Bài tập trắc nghiệm

Bài 1. Đặt một hiệu điện thế u = U√2cos(ωt) vào hai đầu đoạn mạch RLC mắc nối tiếp, trong đó cuộn dây thuần cảm, hiệu điện thế hiệu dụng URL = √13UC và hiệu điện thế UC lệch pha 2π/3 so với U. Tỉ số U/UC ?

A. ( √ 5 ) / 2. B. 3. C. 2. D. 2/5 .

Hiển thị lời giải
Chọn D .

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Theo giản đồ vecto ta có : U2RL = U2 = UC2 – 2UUC cos120 ° ( 1 )

Mặt khác theo bài ra : URL = UC√13     (2)

Từ ( 1 ) và ( 2 ) ta có :

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Bài 2. Đặt một điện áp xoay chiều vào hai đầu đoạn mạch L, R, C mắc nối tiếp theo thứ tự đó. Điện áp hai đầu đoạn các đoạn mạch chứa L, R có biểu thức: uLR = 150cos(100πt + π/3) (V). Cho R = 25Ω. Cường độ dòng điện trong mạch có giá trị hiệu dụng bằng:

A. 3A. B. 3 √ 2 A. C. ( 3 √ 2 ) / 2 A. D. 3,3 A .
Hiển thị lời giải
Chọn C.

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Bài 3. Cho mạch điện AB gồm một điện trở thuần R mắc nối tiếp với một tụ điện C và một cuộn dây theo đúng thứ tự. Gọi M là điểm nối giữa điện trở thuần và tụ điện, N điểm nối giữa tụ điện và cuộn dây. Đặt vào hai đầu đoạn mạch điện áp xoay chiều có giá trị hiệu dụng 120√3 V không đổi, tần số f = 50Hz thì đo đươc điện áp hiệu dụng giữa hai điểm M và B là 120V, điện áp UAN lệch pha π/2 so với điện áp UMB đồng thời UAB lệch pha π/3 so với UAN. Biết công suất tiêu thụ của mạch khi đó là 360W. Nếu nối tắt hai đầu cuộn dây thì công suất tiêu thụ của mạch là :

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

A. 810W B. 240W C. 540W D. 180W
Hiển thị lời giải
Chọn C.

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Bài 4. Đặt điện áp u = U0cosωt (U0 và ω không đổi) vào hai đầu đoạn mạch AB theo thứ tự gồm một tụ điện, một cuộn cảm thuần và một điện trở thuần mắc nối tiếp. Gọi M là điểm nối giữa tụ điện và cuộn cảm. Biết điện áp hiệu dụng giữa hai đầu AM bằng điện áp hiệu dụng giữa hai đầu MB và cường độ dòng điện trong đoạn mạch lệch pha π/12 so với điện áp giữa hai đầu đoạn mạch. Hệ số công suất của đoạn mạch MB.

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

A. ( √ 3 ) / 2 B. 0,26 C. 0,50 D. ( √ 2 ) / 2
Hiển thị lời giải
Chọn C .

Cách giải 1:

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vẽ giản đồ véctơ .Xét tứ giác hình thoi :φMB = π / 3 ⇒ cosφMB = 1/2

Cách giải 2:

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Bài 5. Cho đoạn mạch AB gồm hai đoạn mạch AM nối tiếp với MB. Biết đoạn AM gồm R nối tiếp với C và MB có cuộn cảm có độ tự cảm L và điện trở r. Đặt vào AB một điện áp xoay chiều u = U√2cosωt (V). Biết R = r = √(L/C), điện áp hiệu dụng giữa hai đầu MB lớn gấp n = √3 điện áp hai đầu AM. Hệ số công suất của đoạn mạch có giá trị là

A. 0,866 B. 0,975 C. 0,755 D. 0,887
Hiển thị lời giải
Chọn A .Vẽ giản đồ véctơ như hình vẽ .

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Từ ( 1 ) và ( 2 ) ta thấy PQ2 = OP2 + OQ2 ⇒ tam giác OPQ vuông tại O .Từ UMB = nUAM = UAM √ 3 ta có :

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Tứ giác OPEQ là hình chữ nhật. Khi đó :

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Do đó góc lệch sóng giữa u và i trong mạch : φ = 90 ° – 60 ° = 30 ° .Vì vậy cosφ = cos30 ° = ( √ 3 ) / 2 = 0,866 .

Bài 7. Trên đoạn mạch xoay chiều không phân nhánh có bốn điểm theo đúng thứ tự A, M, N và B. Giữa hai điểm A và M chỉ có cuộn cảm thuần, giữa hai điểm M và N chỉ có điện trở thuần, giữa 2 điểm N và B chỉ có tụ điện. Điện áp hiệu dụng giữa hai điểm A và M là 150 (V) và điện áp hiệu dụng giữa hai điểm N và B là 200/3 (V). Điện áp tức thời trên đoạn AN và trên đoạn MB lệch pha nhau 90°. Điện áp hiệu dụng trên R là

A. 100 ( V ). B. 120 ( V ) .
C. 90 ( V ). D. 180 ( V ) .
Hiển thị lời giải
Chọn A

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vì liên quan đến Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án nên ta tổng hợp theo quy tắc hình bình hành các véc tơ điện áp đó:

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Bài 8. Mạch điện xoay chiều nối tiếp AB theo đúng thứ tự gồm cuộn cảm thuần L, điện trở thuần R và tụ điện C. Cho biết điện áp hiệu dụng URC = 0,75URL và R2 = L/C. Tính hệ số công suất của đoạn mạch AB.

A. 0,8. B. 0,864. C. 0,5. D. 0,867 .
Hiển thị lời giải
Chọn B

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Bài 9. Mạch điện xoay chiều nối tiếp AB theo đúng thứ tự gồm cuộn cảm thuần L, điện trở thuần R và tụ điện C. Cho biết điện áp hiệu dụng URL = URC√3 và R2 = L/C. Tính hệ số công suất của đoạn mạch AB.

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Hiển thị lời giải
Chọn C

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Bài 10. Trên đoạn mạch xoay chiều không phân nhánh có bốn điểm theo đúng thứ tự A, B, C và D. Giữa hai điểm A và B chỉ có tụ điện, giữa hai điểm B và C chỉ có điện trở thuần, giữa 2 điểm C và D chỉ có cuộn cảm thuần cảm. Điện áp hiệu dụng giữa hai điểm A và D là 100√3 (V) và cường độ hiệu dụng chạy qua mạch là 1 (A). Điện áp tức thời trên đoạn AC và trên đoạn BD lệch pha nhau 60° nhưng giá trị hiệu dụng thì bằng nhau. Dung kháng của tụ điện là

A. 40 Ω B. 100 Ω C. 50 √ 3 Ω D. 20 Ω

Hiển thị lời giải
Chọn BTam giác cân có một góc 60 ° là tam giác đều nên UL = UC = UR / √ 3Từ đó suy ra mạch cộng hưởng : UR = U = 100 √ 3 ( V )Dựa vào giản đồ véc tơ tính được : UC = UR / √ 3 = 100 ( V )⇒ ZC = UC / I = 100 ( Ω )

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Bài 11. Trên đoạn mạch xoay chiều không phân nhánh có bốn điểm theo đúng thứ tự A, M, N và B. Giữa hai điểm A và M chỉ có cuộn dây, giữa hai điểm M và N chỉ có điện trở thuần, giữa 2 điểm N và B chỉ có tụ điện. Điện áp hiệu dụng giữa hai điểm A và N là 60 (V) và điện áp hiệu dụng giữa hai điểm M và B là 40√3 (V). Điện áp tức thời trên đoạn AN và trên đoạn MB lệch pha nhau 90°, điện áp tức thời trên đoạn MB và trên đoạn NB lệch pha nhau 30° và cường độ hiệu dụng trong mạch là √3 (A). Điện trở thuần của cuộn dây là

A. 40 Ω B. 10 Ω C. 50 Ω D. 20 Ω
Hiển thị lời giải
Chọn B

Vật Lí lớp 12 | Lý thuyết và Bài tập Vật Lí 12 có đáp án

Xem thêm các dạng bài tập Vật Lí lớp 12 có trong đề thi THPT Quốc gia khác:

Giới thiệu kênh Youtube VietJack

Ngân hàng trắc nghiệm miễn phí ôn thi THPT Quốc Gia tại khoahoc.vietjack.com

phuong-phap-gian-do-vecto-trong-dong-dien-xoay-chieu.jsp

Trả lời

Email của bạn sẽ không được hiển thị công khai. Các trường bắt buộc được đánh dấu *